برای آگاهی از امور غیبی و ماوراء طبیعی انسان نیازمند به وحی است و با راهنمایی‌های رهبران الهی که پیامبران و امامان معصوم می‌باشند اطلاع به امور غیبی میسّر است.

وجود بهشت با جزئیات آن یا مسأله صراط در قیامت و یا مسأله تجسم عمل از جمله اموری است که در حوزه دین و در سایه وحی برای بشر روشن می‌شوند و از طریق هدایت‌گری انبیای عظام امکان فهم و درک آنها وجود  دارد. از جمله امور غیبی که در روایات معصومین علیهم السّلام بدان اشاره شده است مسأله عذاب و فشار قبر است. برای اینکه اصل مسأله و جزئیات آن برای ما معلوم شود و اینکه چه کسانی گرفتار عذاب قبر و چه کسانی از این صحنه دهشت بار در امان هستند باید به روایات معصومین علیهم السّلام مراجعه کرد.

در روایات ما مواردی را برای در امان بودن از فشار قبر بیان کرده اند لکن در میان آنها شب زنده داری در  شب قدر نیامده است یعنی رابطه مستقیمی بین شب زنده داری و احیای شب قدر با رفع فشار قبر ذکر نشده است، ولی از باب تأثیرات معنوی و بهره‌مندی از شب قدر، در نهایت، امکان رهایی از خیلی گرفتاری ها برای انسان ممکن است از جمله همین فشار قبر. همین که انسان در شب قدر قلب خود را از کینه نسبت به مؤمنین خالی می‌کند و اگر باعث اذیت و آزار دیگران شده عزم و تصمیم بر جبران گذشته می‌کند، خود راهی  برای ترمیم گذشته است و در گرو همین توبه که ندامت از گذشته و عزم بر ترک عمل خلاف در آینده است و سعی در جبران آن است می‌تواند بهره های، معنوی فراوانی ببرد از جمله رهایی از فشار قبر.

آنچه در متون روایی بیان شده، سبب فشار قبر چند امر است؛

1. سخن چینی، 2. بی‌مبالاتی نسبت به نجاست (بول و ادرار)، 3. کناره‌گیری و بی توجهی نسبت به خانواده، 4. غیبت و 5. دروغ.

در روایتی است از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله که فرمودند: عذاب القبر من النمیمة و الغیبة و الکذب[1] عذاب قبر از ناحیه سه عمل است: 1. سخن چینی، 2. غیبت و 3. دروغ.

در روایت دیگری است از امام علی علیه السّلام که حضرت فرمودند: عذاب القبر یکون فی النمیمة و البول و عزب الرجل عن اهله[2] عذاب قبر از ناحیه سه عمل است: 1. سخن چینی، 2. بول (بی‌مبالاتی نسبت به نجاست و ادرار) و 3. کناره گرفتن مرد از خانواده خود. البته لازم به ذکر است که فشار قبر منحصر به این امور نیست و لکن این گونه عمل و رفتار آدمی تأثیر به سزایی در گرفتاری فشار قبر دارند.

به طور کلی رهایی از تمام عذاب‌های برزخی و اخروی در گرو توبه است و چون بهترین عمل در شب قدر بازگشت به رحمت الهی است لذا می‌توان شب زنده داری و احیا در شب قدر را به عنوان نجات آدمی از گرفتاری‌های پس از مرگ معرّفی کرد امّا اینکه صرف بیداری و احیا گرفتن در شب قدر بدون حال توبه تأثیری در رفع عذاب قبر داشته باشد، این‌چنین نیست.

لازم است این نکته را متذکر شویم که برای رهایی از عذاب و فشار قبر دو نکته را باید متوجه باشیم.

1. سعی کنیم آن اعمالی که باعث فشار قبر می‌شوند انجام ندهیم. یعنی همان اعمالی که در بالا ذکر کردیم.

2. سعی کنیم آن دستورالعمل‌هایی که در روایات آمده اند که باعث رفع عذاب قبر می‌شوند در حدّ توان انجام بدهیم.

برخی از آن دستورات عبارتند از:

الف ـ محبّت اهل بیت عصمت و طهارت (پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله در روایتی فرمودند: هر کسی می خواهد از عذاب قبر نجات پیدا کند باید به اهل بیت من محبت بورزد.)[3]

ب ـ خواندن سوره تبارک «ملک» (رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: «تبارک» هی المانعة من عذاب القبر)[4] سوره تبارک مانع از عذاب قبر است.

ج ـ خواندن نمازهای مخصوص از جمله اینکه پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند: هر کسی در شب جمعه دو رکعت نماز بخواند در هر رکعتی 50 بار سوره توحید را بخواند و در آخر نماز بخواند (اللّهمّ صلّ علی النبی العربی و آله) (از جمله آثاری که این نماز برای او دارد این است که) عذاب قبر از او رفع می شود.[5]

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. مرگ واقعیت ناشناخته، محسن میرزا پور، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه.
2. معاد در قرآن، آیت الله جوادی آملی، نشر اسراء.
 
پی نوشت‌ها:
[1]. ر.ک: مجلسی، بحارالانوار، ج 72، ص 259.
[2]. ر.ک: همان، ج 77، ص 167.
[3]. ر.ک: همان، ج 27، ص 116.
[4]. همان، ج 89، ص 314.
[5]. ر.ک: همان، ج 86، ص 327.